Miasto, przestrzeń, chaos.

Zakończony niedawno remont elewacji budynku, w którym mieści sie bank PeKao SA przy ulicy Stojałowskiego skłonił mnie do kilku refleksji na temat kondycji polskiej myśli urbanistycznej w ogóle, a architektury naszego miasta w szczególności.

Od kilku lat prowadzone są w mieście prace mające na celu przywrócenie starym kamienicom dawnego blasku. Programem objęte są przede wszystkim kamienice w obrębie bielskiego ścisłego Starego Miasta, ale nie tylko. Jedną z najciekawszych, jak dotąd, jest rewitalizacja fasady hotelu "Prezydent" (proszę mi pozwolić pozostać przy tej nazwie, choć nie tak dawno zmieniono ją - nie wiadomo po co - na "President"). To imponujące zadanie zostało wykonane z wielkim rozmachem, a efekt przeszedł najśmielsze oczekiwania. Fasada hotelu bardzo zyskała, lśni teraz żółciami, piaskowym beżem i złotem... Właśnie. Złotej farby, pierwotnie wcale tam miało nie być, bo w dokumentacji konserwatora zabytków, sprawującego nad pracami nadzór, o istnieniu złotej warstwy nie było ani słowa. Odkrycia starego złota pod tynkiem dokonano już w trakcie renowacji, co opóźniło roboty, ale przyniosło zaskakująco zachwycający efekt, który - jak sądzę - podobałby się samemu projektantowi gmachu, Karolowi Kornowi.
Podobnie pięknie odnowiono kilka kamienic przy Rynku, czy wspomniany już gmach banku w Białej.

Wszystkie te inwestycje świadczą niewątpliwie o jednym - że potrafimy w sposób bliski ideałowi restaurować budynki i rewitalizować całe obszary zabudowy z zachowaniem ich dawnego charakteru, bez ingerencji w styl. Tym bardziej zadziwiający jest fakt, że nadal i ciągle w przestrzeni miasta, której charakter jest przez swą historię określony jednoznacznie, pojawiają się ni stąd ni zowąd prawdziwe koszmary!
Proszę spojrzeć: oto obok wzmiankowanego banku PeKao SA, a dokładnie kilkanaście metrów dalej (dodajmy: w ścisłym zwartym założeniu urbanistycznym, jakim jest ciąg ulicy Stojałowskiego), lokuje się coś takiego:

Kuriozum, które aż zatyka bezczelną, absurdalną wręcz niestosownością.
Akurat ten budynek nie powstał tu wczoraj, ale - o ile się nie mylę - w latach osiemdziesiątych XX wieku, jako mniej udana próba wypełnienia luki w ciągu ulicy. Ostatnio tylko go przerobiono. I nie idzie tu o to, że ten budynek sam w sobie jest wstrętny i wygląda - nie przymierzając - jak "apartamentowiec" w ekwadorskim Latacunga, nie w tym rzecz, że nie ma on ani symetrii, ani harmonii, ani wdzięku, ani nawet jakichś proporcji, bo w tym wypadku jest to akurat kwestią założeń, jakie zostały przyjęte przez inwestora i architekta (przecież sama firma będaca autorem projektu jest znaną i utytułowaną pracownią realizującą ciekawe projekty nowej moderny i stylu contemporary).

Tutaj idzie o miejsce, w jakim ta alizarynowa buda stanęła, o kontekst, jaki zburzyła swoim zaistnieniem... O asynchron i zgrzyt, jaki wprowadziła w linię historycznych, miejscami jeszcze XVIII-wiecznych kamienic. To, że dzisiejsi architekci nie potrafią projektować domów, które odznaczałyby się którąkolwiek z powyższych cech, to jest rzecz bolesna, ale oczywista i znana od lat. Ale dopóki ktoś sie nie obudzi i zasad symetrii, harmonii, rytmu i proporcji nie zacznie znów wykładać na uczelniach, sytuacja się nie poprawi, ba! przez najbliższe lata będzie się sukcesywnie pogarszać.

Ale dlaczego, pytam się, ci, którzy decydują o planowaniu przestrzennym zabytkowej substancji miejskiej, ci, którzy siłą rzeczy całymi latami obcują z dobrymi historycznymi wzorami, ze starymi wartościami i zasadami, jakich trzymano sie całe stulecia, dlaczego oni - mogąc zabronić - pozwalają na taki gwałt na tkance miasta i wydają zezwolania na budowę czy remont w takim właśnie duchu? Dlaczego przymykają oczy na oczywistą wręcz dysharmonię...? W imię architektonicznej różnorodności?

Rozumiem różnorodność, ale tylko wtedy, gdy realizuje się ona w perspektywie całego miasta, gdzie współistnieją na różnych prawach różne style i formy architektoniczne, a nie na przestrzeni jednego, zabytkowego w dodatku ciągu ulicowego, którego charakter, ze względu na swoja wartość, powinien zostać zachowany. Bezwzględnie!

Miasto to nie tylko suma bardziej lub mniej udanych jednostkowych projektów architektonicznych, to także, a może przede wszystkim - i współcześnie powinniśmy już myśleć właśnie w takich kategoriach - przestrzeń urbanistyczna, która stanowi całość i to w wielu miejscach całość o konkretnym, specyficznym charakterze. Ingerując w tę całość dla małych korzyści, jakimi są ambicje twórców, niszczymy ją bezpowrotnie. A miasto staje się zbiorem przypadkowych, chaotycznych zjawisk urbanistycznych. Czy o to właśnie chodzi?